Wassenaar, Voorlinden Museum & Gardens, 2018 en later

Nederland, Zuid-Holland

Perfectionisme en eigenzinnigheid
Voorlinden, Museum and Gardens is sinds de opening in 2016 een publiekstrekker. In een van de mooiste delen van Wassenaar werd naast een 19e-eeuwse villa in Engelse country stijl een hoog, licht en langgerekt gebouw gezet: het nieuwe museum. Er ligt een tuin bij van Piet Oudolf, Nederlands beroemdste tuinarchitect. Het gebouw is bizonder, niet alleen door de hoge gangen en zalen, of door de platte structuur met het speciaal ontworpen bovenlichtsysteem, maar ook door details als de terugspringende plinten en een klein kunstwerk op de wc. Het museum heeft een ongelofelijk grote eigen collectie waarmee voortdurend nieuwe verrassende tentoonstellingen worden gemaakt. Zelfs in de permanente tentoonstelling wordt gewisseld. Daarnaast loopt een programma met solo tentoonstellingen die soms in samenwerking met andere musea of externe conservatoren zijn opgezet.

Vast verankerd
Voor de tentoonstellingsruimtes is voor de ‘white box’ gekozen. Witte zalen zonder opsmuk, de witte doos, waren na de Tweede Wereldoorlog de oplossing voor kunstenaars die in een neutrale ruimte wilden exposeren. Hun kunst ging vooral over kunst zelf. Ze wilden, na het misbruik door politieke systemen of het gebruik van kunst door maatschappelijke instituties als de kerk, nu zelf bepalen hoe er met hun kunst omgegaan moest worden en hoe er naar gekeken moest worden. De witte doos box bood hen daarvoor de ideale omgeving: weg met sokkels voor beelden en lijsten voor schilderijen, slechts het werk telt. De kunst hangt of staat in rustige zalen waar je kunstwerken goed kunt bekijken. De zalen zijn in Voorlinden niet alleen wit, ze zijn ook hoog, rond de vijf meter.
Het tweede dat opvalt is het prachtige licht. Er is een bijzonder dak met 115.000 schuin afgesneden buisjes bedacht waardoor het strakke heldere noorderlicht gefilterd en gelijkmatig verspreid naar binnenkomt.

Het bizondere dak met de ‘lichtbuisjes‘ gezien door Open Ended van Serra

Mocht de kwaliteit van het daglicht minder worden bijvoorbeeld in de herfst, of de winter, dan vangt een ingebouwd led-licht systeem dit op. Ook de ‘zwevende muren’ geven een apart gevoel van lichtheid. De plinten zijn teruggezet waardoor er een paar centimeter ruimte tussen muur en vloer komt. Al die maatregelen zijn typerend voor de visie en betrokkenheid van Joop van Caldenborgh, die het museum liet bouwen en er zijn Caldic collectie in onder bracht. Dit is zijn ideale museum: rustige zalen waarvan een groot aantal ook nog glazen puien hebben zodat je de omringende Oudolf tuin kunt zien.

Gang van het Auditorium langs expositie zalen

Wie meer wil weten over het prachtige gebouw, de villa, de tuin en het park rondom het museum, kan dit vinden in de eerdere bespreking van Voorlinden: Voorlinden 1, 2016

Wisseltentoonstellingen uit de eigen schatkist
Het succes van Voorlinden hangt ongetwijfeld samen met deze dynamische manier van werken met de eigen collectie. Van Caldenborgh heeft een indrukwekkende verzameling, een typische particuliere collectie met eigen voorliefdes en inzichten. In de collectie is er, naast werk van bekende kunstenaars, aandacht voor zowel vrijwel vergeten kunstenaars, als ook voor jonge mensen die nog niet zijn doorgebroken. Nieuw werk wordt in het verlengde van een beroemde kunstwerken uit de collectie geplaatst. Zijn ‘Caldic Collectie’ is  een  grote schatkist. Voorlopig zullen we bij iedere tentoonstelling andere kunstwerken kunnen blijven zien. Er wordt voor brede thema’s als Stage of Being gekozen waarin van alles in kan worden ondergebracht. Ruim dertig jaar verzamelen leidt tot verrassingen. Zo gaat het als de passie leidend is.

Mass, Antony Gormley, 1950, zaalfoto 2018

Omdat er veel uit eigen bezit wordt geëxposeerd kan het museum flexibel reageren op de actualiteit. Korte tijd na de dood van Armando in de zomer van 2018 maakte het museum al een eerbetoon aan deze kunstenaars als een prelude op een grotere exposite die later dat jaar werd gehouden. Die grote tentoonstelling werd ook vervroegd. Dat zijn acties en reacties die gevestigde musea, gebonden aan een netwerk van nationale en internationale afspraken, niet zo snel kunnen nemen.
Er wordt niet alleen uit de eigen collectie geput. Voorlinden heeft regelmatig ook grote solo tentoonstellingen van internationaal bekende kunstenaars. Bij de opening was er het schitterende overzicht van het werk van Elsworth Kelly: Bloemlezing dat Rudi Fuchs maakte. Deze expositie gaf meteen aan hoe Museum Voorlinden zich wilde neerzetten: als partner van de belangrijke Internationale Musea, een speler van wereldformaat.

Zaalfoto Kelly tentoonstelling 2016

Het was opmerkelijk dat een museum nog voor de opening bruiklenen van gerenommeerde musea als het MOMA uit New York en de Tate uit Londen kan krijgen. Van Caldenborgh heeft deze goodwill te danken aan het jarenlange bruikleenbeleid van zijn Caldic Collectie die aan deze instellingen kunstwerken uitleende.
Na Kelly kwamen overzichten van onder andere Martin Creed, Martin Puryear en Wayne Thiebaud. Kunstenaars die nu niet breed bekend zijn, maar wel allemaal opmerkelijk werk maken.

Vaste collectie
Ruim dertig jaar verzamelen leidt tot verrassingen. Zo hoort het als de passie leidend is. Passie spreekt op een overweldigende manier uit de kunstwerken in de zalen links van de centrale hal, de zalen met de vaste collectie. Het woord ‘vast’ is hier wel heel letterlijk te nemen: sommige kunstwerken staan zo muurvast dat ze niet meer worden verplaatst.
Deze permanente kunstwerken worden als ‘belevingskunstwerken’ aangeprezen. Dat is een nieuwe trend in de musea: men bedoelt dat het kunstwerken zijn waar het publiek iets mee kan en dan worden vooral het maken van selfies bedoeld. Deze kunstwerken, zo schrijft het museum, ‘laten zich niet beschrijven, je moet ze ondergaan’. Dat gebeurt dan ook.
Hier staat vaak één groot kunstwerk, bijvoorbeeld  Open Ended, een enorme sculptuur uit 2007 /8 van Richard Serra, een soort doolhof. In het Engels betekent de titel zowel ‘open einde’ (er is een uitgang aan de andere kant, aan welke kant je ook begint) als onbepaald, zonder resultaat, vrijblijvend. De vloer van de zaal is speciaal gestut voor het enorme gewicht van het beeld (260 ton). Dit werk kan niet eens verplaatst worden.

Open Ended, Richard Serra, 2007/8

Er is een extra podium gemaakt zodat het van boven kan worden bekeken. Open Ended is een strakke bolle roestige vorm met wanden waar je tussendoor kunt lopen. De tocht duurt langer dan verwacht en bij iedere scherpe bocht vraag je je af of het niet te smal wordt en of hier nu de uitgang komt. Ik heb wel eens het gevoel dat Open Ended buiten in de tuin nog spannender zou zijn, maar dat wilde Serra niet.

Vlakbij staat een ander levens groot kunstwerk van Roni Horn: Untitled, uit 2012 /13. Het bestaat uit vijf glazen vormen, zacht gekleurde cilinders Ze kunnen wel verplaatst worden, maar snel zal niet gebeuren. De massief glazen cilinders wegen per stuk 5000 kg, toch lijken het bijna zwevende ballonnen. Ze zijn dof van buiten, maar doorschijnend vanaf de bovenkant. Ik moest aan lekkere toetjes op de vloer van de zaal denken. Je weet dat ze niet kunnen bewegen en toch roept het contrast tussen de matte cilinder en de vette glans van het gestolde glas een trage beweging op. Of zoals Horn zegt: ‘Ik vind het idee prachtig dat hoe vanzelfsprekend of transparant iets ook is, er altijd ruimte blijft voor twijfel.’

Couple under an Umbrella, Ron Mueck, 2013, met Kristoffel

Veel aandacht is er ook, iets verderop, voor het zwembad van Leandro Erlich. Het lijkt een echt zwembad, alleen kun je niet in het water lopen, wel er onder. Het water is slechts 1 cm diep. Via een trappetje aan de zijkant kom je in een ruimte onder die plaat. Daar kun je naar boven kijken en ‘droogzwemmen’ voor het filmpje op de smartphone.

Swimming Pool van Leandro Erlich, 2016

Swimming Pool van Leandro Erlich, 2016

Tegenover deze grote kunstwerken vallen de minuscule liftjes, laag bij de grond, nauwelijks op. Je loop er zo aan voorbij, maar kinderen ontdekken ze snel en zijn verrast.

Grote veranderingen
Maar ook in deze vleugel met de grote kunstwerken vinden wisselingen plaats. Naast Open Ended van Serra hingen in de Tuinzaal aanvankelijk een kunstwerk van Maha Malluh, een Saoudi kunstenares die veel met voedselsymbolen werkt. Omdat, zoals ze zegt, voedsel mensen samenbrengt. In 2018 stond er een ander object dat mensen ook samenbrengt, maar op een andere manier: Through the Wall van Song Dong. Een muur is normaal gesproken een barrière die mensen uit elkaar houdt, maar deze Through the Wall is geen scheidslijn. Integendeel, opzij zitten twee toegangsdeurtjes en als je daar naar binnenloopt, kom je in een smal toverpaleis waarvan de vloer en de wanden uit spiegels bestaan zodat de honderden lampen die er hangen, en de mensen die er rondlopen, op alle mogelijke manier worden weerkaatst. Iedereen wordt er vrolijk van, let wel op: trek een lange broek aan want wie toevallig wordt gefotografeerd door andere bezoekers zou ongewild een inkijkje onder de rok kunnen geven. In maart 2019 ging het kunstwerk weer naar het depot, inmiddels is het in 2023 weer te zien.

Through the Wall, Song Dong, 2016, buitenkant

Through the Wall, Song Dong, 2016, binnenkant

De Chinese kunstenaar Song Dong (1966) maakte gebruik van afbraakdeuren en -kozijnen uit hutongs, de oudste wijken, van Beijing. De meeste hutongs hebben plaats gemaakt voor moderne woonwijken, winkels en kantoorgebouwen. Een deel van die oude huizen staat hier, verwerkt in Through the Wall. Aan de buitenkant lijkt de 4,5 bij 9 meter grote wand op een staketsel met een allegaartje van haastig aangebrachte ramen en deuren in een caleidoscoop van kleuren;  de binnenkant is spiegelende extase, een van de hoogtepunten van het museum.

Genieten
Is het de moeite waard om naar Museum Voorlinden te gaan? Wel degelijk en niet alleen door het prachtige gebouw en park, ook omdat voor deze collectie eigenzinnige keuzes zijn gemaakt. Geniet van het gebouw en de tentoonstellingen, maar ook van de tuin en het park rondom. Doordat een groot deel van de buitenmuren van glas zijn, kijk je vaak vanuit de gangen, of zalen naar buiten. Daar zie je die prachtige tuin die ondanks de dagelijkse zorg toch het gevoel oproept naar iets ‘natuurlijks’ te kijken.

Doorkijk vanuit het museum naar de tuin, zomer 2018

Doorkijk vanuit de tuin naar het museum, later in de zomer van 2018

Het is dan ook de moeite waard om na het museum bezoek om het gebouw heen te lopen door de door Piet Oudolf aangelegde tuin. Als je het leuk vindt, kun je, door het prachtige oude park tot aan het strand komen! Kijk, weer terug bij de oude villa, waar ook het restaurant is, nog even van ver hoe dit strenge gebouw ingebed ligt in die tuin. In ieder seizoen is die, net als de kunstwerken binnen, anders.

2018

NB
Het eerste verhaal over Voorlinden en de Voorzieningen staan onder deze link:
Voorlinden 1, 2016

In 2020 vierde Joop van Caldenborgh niet alleen zijn tachtigste verjaardag, maar ook het feit dat hij al zestig jaar kunst verzamelt. Om dat te vieren, maakte hij zonder hulp van de staf van Voorlinden een expositie met zijn lievelingskunstwerken Listen to your eyes.
Het begrip lieveling is bij Van Caldenborgh relatief en tijdelijk, desalniettemin is het boeiend om zijn laatste combinaties te bekijken. We maakten er een stuk over: Voorlinden & Van Caldenborghs lievelingen in 2020

PS
Wie vooruit denkt, bestelt bij de boekhandel reeds voor feestdagen en verjaardagen voor de leukste familieleden, de beste vrienden en de aardigste buren onze:
Gids naar Nederlandse musea, Op weg naar de kunst,
Auteurs: Micky Piller en Kristoffel Lieten; Uitgever Waanders in de Kunst.

De QR codes in het boek verwijzen per museum naar onze site voor het commentaar en naar de site van het museum voor informatie.

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.