Amsterdam en Haarlem, De Magere Compagnie uit het Rijksmuseum was tijdelijk in het Frans Hals Museum

Noord-Holland

Alle schutters van Frans Hals bijeen
Tot begin 2023 waren alle schuttersstukken die Frans Hals maakte bijeen in de ‘Erezaal’. van het Frans Hals Museum. Hals maakte ZES schuttersstukken tussen 1616 en 1639 maakte. Vijf van de zes grote schuttersstukken schilderde hij in Haarlem, het zesde in Amsterdam, althans de helft. Dit zesde schuttersstuk zit in de collectie van het Rijksmuseum. Het hing sen aantal jaar, want verlengd door corona, samen met de eigen vijf schuttersstukken van het Frans Hals Museum in hun Erezaal. Inmiddels is het weer terug naar het Rijksmuseum. Misschien denk je, wat maakt het uit vijf, of zes van die enorme schilderijen? Het was echter, een grote verrassing.

We laten dit verhaal hier toch staan omdat het Schuttersstuk van de Magere Compagnie, ook een beetje een curiosum is in het werk van Hals. De Amsterdamse schutters zijn ‘ten voeten uit‘ geschilderd, dat wel zeggen ze staan er helemaal op. De Haarlemse schutters kregen zogenaamde ‘kniestukken’. De meesten zitten, hier en daar staan er een paar zodat je hen hoogstens tot de knie ziet. Hals is echter zo’n goede componist van groepen dat dit waarschijnlijk nooit is opgevallen. Grappig genoeg lijken de gekorte Haarlemse schuttersstukken levendiger.
De Magere Compagnie heeft bovendien een vermakelijke geschiedenis.

Links: De Sint-Jorisschutterij, 1639; het tweede schilderij is de Cluveniersschutterij in 1633 en het rechter is de Magere Compagnie, 1633/37, door Hals en Codde, daarnaast nog een deel van de Sint-Jorisschutterij, uit 1627.

De Amsterdammers overweldigen; ze lijken statischer en formeler. Na een tijdje dringt het tot je door dat ze op ons neerkijken! Wellicht moest Hals rekening houden met een hoge hangplek in de De Doelen, het gebouw van de schuttersgilde. De zittende Haarlemmers kijken ons echter direct aan.

Schutters van wijk XI onder leiding van kapitein Reynier Reael, bekend als ‘De Magere Compagnie’, Frans Hals, Pieter Codde, 1633 – 1637.

Hals en Codde
Aan het Amsterdamse schilderij zit een verhaal: Hals schilderde het niet alleen. Frans Hals kreeg in 1633 van Kapitein Reynier Reael en luitenant Cornelis Michielsz. Blaeuw de opdracht voor het schuttersstuk van de nieuwe stadswijk XI. Als het grote stuk in 1636, na drie jaar, nog niet klaar is, heeft Hals geen zin meer om het in Amsterdam af te maken. Hij stelt voor dat de schutters om toerbeurt naar Haarlem komen zodat hij ze daar kan schilderen. Dat willen de schutters niet. Uiteindelijk geven ze de Amsterdammer Pieter Codde de opdracht het werk af te maken. Dat is een opmerkelijke keuze, want Codde is een fijnschilder van kleine schilderijen. Maar hij past zich aan en imiteert de stijl van Hals. Codde maakte de laatste zeven figuren aan de rechterkant, mogelijk na voorwerk door Frans Hals.
De door Hals geschilderde figuren hebben bravoure. Nicolaes van Bambeeck, de man aan de linker kant bij het oranje vaandel, en de man in het lichte kostuum in het midden, zijn zelfs elegant. Alle schutters staan, behalve twee mannen links van het midden, de opdrachtgevers en belangrijkste personen: Kapitein Reynier Reael en luitenant Cornelis Michielsz. Blaeuw.
Het vergt wat tijd om het verschil tussen de figuren links en de figuren rechts te ontdekken, niet alleen in de manier van schilderen. De donkere pakken worden door Hals losser geschilderd. Maar ook de houding van de mannen is bij Hals natuurlijker, zie maar het verschil tussen Hals zijn  gouden midden figuur  en twee mannen van Codde die in de rij  rechts van hem staan. Bij de gouden man druipt de sjeu er van af.

Midden figuur uit de Magere Compagnie, door Hals, 1633 – 1637.

De twee anderen hebben vreemde verhoudingen zoals de lange rechter arm die in een potsierlijke hoek staat en het hoofd dat op de witte kraag geplakt lijkt.

Vierde van rechts uit de Magere Compagnie, door Pieter Codde, 1633 – 1637.

De laatste man aan de rechterkant leunde kennelijk met zijn arm op iets tijdens het poseren. Dat iets is verdwenen waardoor de arm vreemd in de lucht hangt.

Laatste figuur aan de rechter kant uit de Magere Compagnie, door Pieter Codde, 1633 – 1637.

Robuust tegenover gedetailleerd
Het was spannend en vooral ook leuk de verschillen op te zoeken en te bekijken. Je zag als het ware hoe de schilders bezig zijn. Tijdens mijn studie in Gent leerde ik van Panovsky dat je altijd naar details zoals vingertoppen, oogleden en voeten moet kijken. Daarin herken je de ware meester. (En in het geval van vervalsingen ook vaak de vervalsing.) In de handen van Codde’s twee meest rechter figuren zie je hoe hij Hals probeerde na te doen, en hoe zijn eigen naturel opeens weer terugkomt.
De bovenste hand in een dunne leren handschoen is met robuuste vegen neergezet, waardoor die hand iets bewegelijks krijgt. De hand er onder die zo ongerijmd afhangt, is zorgvuldig en gedetailleerd gemaakt. Je kunt de aders zien lopen. Een werkwijze die Hals dan al lang niet meer toepast.

Detail Laatste figuur rechterkant Magere Compagnie, Pieter Codde, 1639.

Van Gogh
Voor Vincent van Gogh was de Magere Compagnie een eye-opener, tijdens zijn korte bezoek aan het net geopende Rijksmuseum in begin oktober 1885. Hij schreef zijn broer Theo dat alleen dit schilderij de reis naar Amsterdam waard was. Wie wil weten hoe lyrisch en tegelijkertijd hoe technisch hij over de vaandrig, de laatste figuur links, schreef, hoort het in het filmpje.

Voor herhaling vatbaar
Kortom, deze onverwachte samenwerking leidde tot een bizonder resultaat. De samenwerking tussen het Rijks en het Frans Hals zorgde voor een ervaring die wellicht in een grote Hals tentoonstelling minder zou zijn opgevallen. Voor het eerst sinds dertig jaar waren alle schuttersstukken van Hals bijeen.
Overigens, de Magere Compagnie dankt zijn naam aan Jan van Dijk, een schilder / historicus. Hij schreef over de schutters dat ze allemaal “zo dor en rank” waren dat je het schilderij de “magere compagnie” kon noemen. En inderdaad de meeste schutters op de Haarlemse stukken zijn een stuk welvarender, maar misschien komt dat deels weer omdat er opmerkelijk veel bierbrouwers tussen zitten?

De Magere Compagnie was tot januari 2023 in het Frans Hals Museum.

NB
Dit stuk is een toevoeging op het grote verhaal dat we over het Frans Hals Museum hebben gemaakt: Frans Hals Museum. Daar staan ook de uitgebreide Voorzieningen.

In de herfst van 2022 opende de interessante tijdelijke tentoonstelling NIEUWKOMERS, Vlaamse kunstenaars 1580 – 1630,  waarin de invloed van Vlaamse kunstenaars als Frans Hals en Pieter Claesz op de Noord Nederlandse / Haarlemse schilderkunst wordt uitgelegd. We maakten een mooi filmpje over deze tentoonstelling, hoewel  slechts tot en met 8 januari 2023, omdat we de expositie een verdieping vinden van de eigen collectie en dus het verhaal over Haarlemse zes- en zeventiende-eeuwse kunstenaars: Vlog over Nieuwkomers in het Frans Halsmuseum..

PS
Wie vooruit denkt, bestelt bij de boekhandel reeds voor feestdagen en verjaardagen voor de leukste familieleden, de beste vrienden en de aardigste buren onze:
Gids naar Nederlandse musea, Op weg naar de kunst,
Auteurs: Micky Piller en Kristoffel Lieten; Uitgever Waanders in de Kunst.
En altijd actueel door de QR codes die verbinden met onze site en van het museum! Dus de Magere Compagnie staat wel op de website, maar niet in het boek. Door de QR is deze toevoeging weer wel te vinden!

#franshals #rijks #schuttersstuk #schilderij #eigencollectie #ownk #Dagjeuit #museumonline #museumathome #Eropuit #dagjeweg #Museumbezoek #Cultuuruitje #Kunstliefhebber #Tentoonstelling #opwegnaardekunst.nl #eigencollectie #dutchmuseumsathome #arthistory #kunstgeschiedenis #haarlemstad #museumonline #17eeeuw #museumthuisopdebank

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.