FLEVOLAND: Land Art 3.

Flevoland

Zonne- en Winterwende in de polder
Nog steeds zijn er mensen die grote waarde hechten aan de Zonnewende op 21 juni. Er wordt gefeest en gezongen bij opkomt van de zon, zo rond 5 uur. In Scandinavië,  het Verenigd Koninkrijk en elders worden midzomernachtfeesten gehouden. Tijdens de zonnewende in juni staat de Noordpool meer naar de zon gericht dan op welke andere dag van het jaar dan ook. Dit moment heeft al sinds de oudheid extra betekenis voor de mensen, het wordt magisch genoemd. Sinds 1977 staat tussen Lelystad en Swifterband in Flevoland het Observatorium van de Amerikaanse kunstenaar Robert Morris. De zonsopgang van 21 juni, maar ook de Winterwende op 21 december en de zonsopgangen van 21 maart en 21 september zijn van betekenis voor de beleving van dit kunstwerk van Land Art Flevoland. Ze zijn gemarkeerd in het landschap.

Ook dit jaar was het ons weer niet gelukt is om zo vroeg in het Observatorium te zijn. Dus liepen we gewoon midden op de dag het kunstwerk in. Eerlijk gezegd ik had me er meer van voorgesteld. Wie over het Observatorium leest, krijgt altijd de combinatie met de oeroude tradities die ik ook al aanhaalde. Niet voor niets zijn de keerpunten van de zon de momenten waarop je het kunstwerk het beste beleeft. Door inkepingen in de twee met gras begroeide lage wallen zie je de zon tussen grote cortex stalen platen of stenen, opkomen. Vroeg in de ochtend natuurlijk. Uiteraard ontbreekt dat gevoel midden op de dag.
Ik denk dat mijn teleurstelling ook schuilt in het feit dat maar al te vaak de vergelijking met Stonehenge wordt gemaakt. Dat doet afbreuk aan het werk. Stonehenge is door het formaat en door de ouderdom een indrukwekkend monument. Hier, als je niet oplet, rijd je zo maar voorbij aan het Observatorium. Bovendien is het wat haveloos en aan de binnenkant zit grafiti. Het werk is licht verwaarloosd, niet alleen door de grafiti, maar ook omdat alles wat haveloos is geworden. Een mevrouw laat haar twee honden uit. Ze racen de buitenwallen op en af.

Overzicht met de windmolens en rechts de spoorlijn, er tussen loopt nog een afslag waar regelmatig vrachtverkeer over rijdt; links de zomerwende, rechts de winterwende.

Toch is het de moeite waard naar het werk toe te lopen en verder door het nauwe poortje in de wal en door te gaan naar het volgende poortje in de tweede wal. Midden in een met hout beklede cirkel ligt een steen. En jawel, als je op de steen gaat staan echoot je stem indrukwekkend, niet te luid en niet te vast, door de ruimte. Je kunt dan weer door het volgende poortje en dan zie je de twee enorme stalen schermen. Tussen die schermen kun je vanuit de middencirkel op 21 maart en 21 september, het begin van de lente en het begin van de herfst, de zon zien opkomen.

De midden doorkijk voor de lente en herfstwende.

Links en rechts van het centrale poortje zijn openingen in de buitenwal met stenen wiggen afgezet. Hierdoor kun je op 21 juni en 21 december de zomer- en winterwende zien. Misschien geeft de combinatie van geluid en zonsopgang wel een heel speciale gevoelservaring, zeker als het geraas van het langsrijdende verkeer er nog niet is,  zit ik hier achter mijn computer te bedenken.

Doorkijk vanaf het middenpunt naar de noord-oostelijke (links) vizieropening, met de zomerwende, de langste dag.

Nu is het effect van het Observatorium minder geworden doordat er zowel aan de rechterkant de Hanzelijn, een spoorlijn, is gekomen en er ook nog eens windmolens staan. Bij de bouw in 1977 was bedongen dat de zichtlijnen rondom het werk altijd onbebouwd zouden blijven. Dat is dus niet gelukt.

Sonsbeek buiten de perken
Het Observatorium werd oorspronkelijk in 1971 in Velsen neergezet. Dat gebeurde in het kader van de spraakmakende tentoonstelling Sonsbeek buiten de perken. In het Arnhemse park Sonsbeek werd sinds 1949 om de drie jaar een beeldententoonstelling gehouden. Het waren keurige exposities met werk van ondermeer Rodin en Maillol: klassieke beeldhouwers. Maar de beeldende kunst veranderde en in Amerika ontstonden Land Art projecten. In het weidse landschap, of dicht bij vliegvelden, werden kunstwerken gemaakt die je vooral vanuit de lucht kon beleven. Eigenlijk waren de foto, video en filmreportages over deze kunstwerken bijna belangrijker dan de objecten.

Luchtfoto van het Observatorium, 1971/1977, Robert Morris, Flevoland, op het bord bij het kunstwerk @ Gert Schutte.

Door tijdschriften als Art International en Artforum was Land Art bekend in Nederland. Na enig gesteggel in het voorbereidend comité van Sonsbeek kreeg Wim Beeren in 1971 de leiding. Beeren was conservator van het Amsterdamse Stedelijk Museum en had daar net de spraakmakende tentoonstelling “Op losse schroeven” georganiseerd. Beeren hoorde met Ad Peterse, Karel Schampers en Hendrik Driessen tot nieuwe generatie veel belovende kunsthistorici.

Overzicht van de zijkant, de stenen wig in de buitenwal voor de kortste dag is hier goed te zien.

Sonsbeek buiten de perken omarmde de voorhoede van de LandArt. Richard Long werkte op Schiermonnikoog, Josef Beuys in een kleine hoeve in Zeeland, Robert Smitson bouwde Broken Circle and Spiral Hill bij Emmen en Robert Morris zijn Observatorium in Velsen. Morris (1931-2018) baarde opzien in de jaren zestig met rechthoekige abstracte beelden van gewoon materiaal als staal, glas en hout. (Geen brons, terracotta, of marmer.) Hij hoorde bij de eerste generatie land art kunstenaars. Het Observatorium in Velsen stond op een terrein dat bestemd was voor een nieuwbouw project en werd weer afgebroken. Edy de Wilde, de toenmalige directeur van het Stedelijk Museum, Wim Beeren en de kunstverzamelaar Frits Becht onderzochten of in het nieuwe land van de Flevopolder een grotere versie kon worden gebouwd. Zo kwam in 1977 het Observatorium tussen Lelystad en Swifterband terecht.

Adres: Swifteringweg, 8218pg Lelystad. Let op het kleine bruine bordje bij de afslag!

PS
Wie vooruit denkt, bestelt bij de plaatselijke boekhandel reeds voor feestdagen en verjaardagen voor de leukste familieleden, de beste vrienden en de aardigste buren onze: Gids naar Nederlandse musea, Op weg naar de kunst
Auteurs: Micky Piller en Kristoffel Lieten; Uitgever: Waanders in de Kunst.
En altijd actueel door de QR codes die verbinden met onze site die we steeds bijwerken en de site van het museum!

#Kunst, #Kunstwerk #Landart  #Flevoland #Landartflevoland #RobertMorrisflevoland #Dagjeuit #museumonline #museumathome #Eropuit #dagjeweg #Museumbezoek #Cultuuruitje #Kunstliefhebber #Tentoonstelling #opwegnaardekunst.nl #ownk #musea #art #dutchmuseumsathome #eigencollectie #expositie #kunstgeschiedenis #beeldendekunst #kunstgids #museum #art #tentoonstelling #museumbezoek #kunstkritiek #openbaarkunstbezit #vlog #blogpost #gids #museumthuisopdebank

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.