Apeldoorn, Paleis het Loo

Gelderland

Paleis het Loo: waar geschiedenis kunst ontmoet
Waarvan kennen we Paleis Het Loo vlakbij Apeldoorn? Van de aanslag bij De Naald een tiental jaar geleden? Of als Koninklijk Paleis waar prinses Margriet en haar familie tot 1975 woonden, of als museum wat het toch ook al weer ettelijke jaren was. Was, dat is het gevoel, want Het Loo was tussen 2018 en 2022 dicht vanwege een uitvoerige renovatie en herinrichting. Sinds vrijdag 15 april, Goede Vrijdag, is het oude huis heropend voor publiek. Het nieuwe ondergrondse deel, onder het voorplein en de twee vleugels, is in 2023 klaar.

Het Loo was ooit, lang geleden een jachtslot, totdat Stadhouder Willem III in 1677 trouwde met Mary Stuart, de 15-jarige dochter van James II, de koning van Engeland, Schotland en zelfs Ierland. Nadat Mary haar vader opvolgde, nu ja afzette in de zogenoemde Glorious Revolution, werd de stadhouder automatisch koning van deze gebieden. In Ierland is hij nog steeds bekend als de beroemde, of beruchte, King Billy. De Glorious Revolution was eigenlijk de afzetting van Mary’s inmiddels katholiek geworden vader James II, door zijn nog steeds Anglicaanse dochter en haar protestantse man. Deze protestantse overwinning bracht het katholieke Ierland in de verdrukking.
Het huwelijk van de stadhouder en de prinses was, zoals dat ging in die tijd, gearrangeerd. Ze waren nog jong maar hun huwelijk paste mooi in de anti-Franse alliantie van het Engelse hof en de Nederlandse Unie. Het werd een grandioos feest waar Purcell muziek voor componeerde en zelf optrad. Mary verhuisde naar Nederland waar het paar toch al vast een royale manier van leven had. Zo werd het Oude Loo in een jaar verbouwd tot een mooi klein zomerpaleis met prachtige tuinen met fonteinen.

Jong en ambitieus
Hoewel jong ontbrak het de vorsten niet aan ambitie. En zo werd Het Loo na de Engelse troonsbestijging een eerste prestige project waarvoor ze in 1689 de Franse architect Daniel Marot aantrokken. Ze namen hem later ook mee naar Londen voor de verbouwing van Hampton Court en Kensington Palace. Marot was protestant, en zoon van de Franse hofarchitect Jean Marot. Hij vluchtte als zovele Hugenoten na de ontbinding van het Édict van Nantes in 1685 naar de Noordelijke Nederlanden. Marot was opgeleid tot graveur, ontwerper, dessinateur, en architect.  Hij pakte het zomerverblijf aan en ontwierp een barokke tuin. In de volgende jaren werden huis en tuin  uitgebreid tot de huidige omvang.

De grote statietrap van Marot, foto Museum.

Renovatie
In 2018 was het gebouw dringend aan renovatie toe. Bij deze herinrichting zijn duidelijke keuzes gemaakt. Het paleis had veel functies gehad. Koning Willem III verbleef er graag, hij stierf er zelfs. Zijn dochter, koningin Wilhelmina, gebruikte het als zomerpaleis waar ze in de tuinen schilderde. Tijdens de Duitse bezetting was het een ziekenhuis. De tuin was in de tijd van Lodewijk Napoleon met de mode mee veranderd in een landschapstuin. Toen het complex museum werd, is de barok tuin van Marot weer hersteld.

Tuin in mei 2022, foto J. Thöne.

In de rechter vleugel is de geschiedenis van Willem en Mary en hun architect Marot teruggebracht, terwijl in de linker vleugel het over koningin Wilhelmina en haar gezin gaat. Van de sterfkamer van haar vader Willem III tot en met de ontvangkamer van haar schoonzoon Prins Bernhard. Die laatste vind ik leuk omdat er, in tegenstelling tot de andere vertrekken die vol en laat 19^e-eeuws Hollands zijn ingericht, zo’n naoorlogse rijke Amerikaanse sfeer hangt. De oude wandschilderingen zijn gebleven, de betimmering is vereenvoudigd en in plaats van een kroonluchter wordt het plafond verlicht door weggewerkte tl-buizen. Rode pluche meubels op een zeegroen tapijt geven het gevoel van glamour op Het Loo.

De ontvangkamer van Prins Bernhard.

Route
Er is een aantal opvallende keuzes gemaakt. Het is een pracht vondst om tapijten voor het publiek te gebruiken die aansluiten bij de vloeren van de vertrekken. Dat wil zeggen, op de kale 17^e-eeuwse vloeren van Willem en Mary lopen we over houten vloeren van tapijt! Zo wordt het ‘authentieke’ gevoel van de ruimtes in benadrukt; in die tijd liepen er ook geen lopers door de kamers om de gasten op hun plek te houden.

De overloop bij de statietrap van Willem en Mary.

Het viel me in eerste instantie niet op! Pas in een tussenportaal met een marmeren vloer vond ik het behoorlijk ‘mollig en zacht’ onder m’n voeten. Daardoor zag ik dat ik op tapijt liep!
Nu alles zo mooi is gerestaureerd, is het interessant  om te zien wat voor materiaal indertijd werd gebruikt. In de geest van de 17^e-eeuw zijn er combinaties gemaakt van echt en nep: optische illusies van echt en geschilderd marmer. Deurlijsten en deurpanelen zijn kunstig beschilderd om de gasten in de waan te laten langs verguld houtsnijwerk en marmeren panelen te lopen.

Deur en doorgang bij Mary’s privé vertrekken.

Informatie
In de Wilhelmina afdeling loop je over tapijt in hetzelfde motief van de kamerbrede vloerbedekking. In die tapijten zijn overal de route pijlen en de cijfers van de ruimtes ingeweven; die cijfers corresponderen met de app en de audiotour. Voor alle informatie over het paleis heb je de app nodig, nergens is een bord te bekennen. Op zich is het een logische keuze, want begin er maar eens aan om zo’n 19^e-eeuwse kamer van de Oranjes te beschrijven. Zelfs de speelkamer van Wilhelmina staat vol.

De speelkamer van Wilhelmina.

Extra informatie is ook moeilijk in zo’n tour, maar liefhebbers zullen het toch wel missen. Misschien is het een idee om in de nieuwe ondergrondse zalen schermen op te stellen met extra uitleg per zaal? Het zou mooi zijn digitaal details te bekijken van de wandtapijten en de prachtige plafonds die Marot onder andere door De Lairesse liet schilderen, maar ook om meer over hun betekenis te weten te komen.

Plafond Balzaal Willem III en Mary.

Hetzelfde geldt natuurlijk ook voor de Schilderijengalerij waar, als ik me niet vergis, kopieën hangen van de beroemde staatsieportretten die de Duits/Engelse schilder Sir Godfrey Kneller van Willem en Mary maakte. Kneller was een favoriet van Mary, hij schilderde een aantal van haar hofdames.
Een mooi grapje is het vrijmoedige schilderij van Sophia Hedwig, die door haar huwelijk gravin van Nassau-Dietz werd, met haar drie zonen. Zij was de aangetrouwde nicht van stadhouder Willem III die als moeder van Willem Frederik de directe voorouder van de huidige koning werd.

Sophie Hedwig, gravin van Nassau-Dietz, hertogin van Brunswijk-Wolfenbüttel en haar zonen, voorgesteld als Caritas, Paulus Moreelse, 1621.

Mary
Mary was niet zomaar een jonge prinses die door het lot met de Oranjes was verbonden. Uit de rondleiding doemt een geïnteresseerde vrouw op, die bereid was haar vader weg te jagen om zelf op de troon te komen. Ze correspondeerde zoals te doen gebruikelijk veel en had ook op Het Loo een eigen bibliotheek. Ze bouwde een fameuze porselein verzameling op, zowel van niet-westerse stukken uit China en Japan, als ook Delfts Blauw. Daardoor gaf ze de lokale productie een enorme impuls: als het chique was “Blauw’ in huis te hebben, dan wilde de rijke burgerij dit natuurlijk ook.

Blauw porselein in Mary’s privékabinet.

Er is helaas niet veel over van haar verzameling omdat Willem die na haar dood aan de 1st Earl of Albemarle heeft geschonken. Desalniettemin zie je in hun vleugel regelmatig het “Blauw” terug op schoorsteenmantels en in haar eigen statie- en privévertrekken.

Negentiende eeuw
De grandeur van Willem en Mary in de 17^de eeuw, werd op het einde van de negentiende eeuw in Noord Europa vervangen door een gezellige tuttigheid. Kamers worden vol gezet met stoelen, krukjes, tabouretjes, kleine tafeltjes en stevige eiken meubels. Onze koninklijke familie deed daar vrolijk aan mee, tegenwoordig is er wel een keuze gemaakt en staat niet alles overvol.
Koning Willem III werd In de laatste twee jaar van zijn leven steeds zieker en uiteindelijk overleed hij in dit paleis. De tienjarige Wilhelmina, de dochter van Wilem III en 21 jaar jongere Emma van Waldeck-Pyrmont, werd de opvolgster van de koning. Haar drie oudere halfbroers waren eerder dan de koning overleden. Emma werd regentes, waarnemer, tot Wilhelmina’s 18^e verjaardag.

]
Zitkamer koningin Emma.

Zomerpaleis
Het Loo was voor Wilhelmina en Emma hun zomerpaleis. Het Haagse Noordeinde was, net als tegenwoordig, het werkpaleis. Wat overigens niet betekende dat de vorstinnen hier niet werkten. De voorkeuren voor de verschillende paleizen wisselden. Emma kocht in het Haagse paleis Lange Voorhout als haar winterpaleis en gebruikte later Soestdijk als haar zomerverblijf. Nog later gaan Juliana en Bernhard er wonen.
Niet alleen de inrichting, maar ook de kunst passen precies in de Nederlandse smaak uit die tijd: veel Haagse School landschappen en liefelijke Italiaanse herderinnetjes en boerinnetjes die indertijd erg geliefd waren, iets persoonlijker zijn de exotische landschappen die je soms ziet.

“Italiaanse meisjes”, onder andere door Jan Frans Portaal.

De Oranjes kochten voor de intimiteit van de eigen kamers portretten die zowel Thérèse Schwartze, als ook door haar nicht Lizzy Ansingh van hen maakten. Het portret van de jonge koningin met haar kleine dochtertje was een verjaardagscadeau voor Willem III. Schwartze was net benoemd tot tekenlerares van Emma’s schoonzus, Prinses Maria, de weduwe van Willems broer. Die connectie met het koningshuis was belangrijk voor Schwartzes carrière. Menigeen wilde zich nu door haar laten schilderen.
Na dit portret maakte ze nog schilderijen van drie generaties Oranje vorstinnen: Emma, Wilhelmina en Juliana. De familie wilde iedere keer kunnen kiezen waardoor ze steeds een aantal schilderijen tegelijkertijd maakte.  Daarvoor werd niet altijd geposeerd: sommige portretten werden op basis van foto’s geschilderd.

Zitkamer koningin Wilhelmina; Portret van Emma en de jonge Wilhelmina, Thérèse Schwartze, 1881. De twee kleine landschapjes zijn door Wilhelmina geschilderd.

Emma begreep dat het belangrijk was dat de Nederlanders de Oranjes weer volop zouden accepteren. Willem III had het nogal verbruid door een wilde levenswandel. Zo was het geen geheim dat hij eigenlijk na de dood van zijn eerste vrouw met zijn maîtresse de operazangeres Emilie Ambre wilde trouwen. Ze had al vast de titel Comtesse d’Ambroise van hem gekregen. De regering stak daar een stokje voor en zo werd de jonge Emma van Waldeck-Pyrmont zijn tweede echtegenote. Zij begreep heel goed dat er werk aan de winkel was om het volk weer voor de monarchie te krijgen. Na het overlijden van Willem III  zette ze met succes haar dochtertje  in het middelpunt van de belangstelling door de modernste middelen zoals fotografie te gebruiken. Die foto’s staan in heel veel kamers op tafeltjes, of schoorsteenmantels. Je moet even opletten om ze te zien.

NB
Op de website van Paleis Het Loo staat allerlei informatie over de verbouwing en de geschiedenis van Het Loo. Zoals over het keukenkeldertje van Mary.

PS
Wie vooruit denkt, bestelt bij de boekhandel reeds voor feestdagen en verjaardagen voor de leukste familieleden, de beste vrienden en de aardigste buren onze:
Gids naar Nederlandse musea, Op weg naar de kunst,
Auteurs: Micky Piller en Kristoffel Lieten; Uitgever: Waanders in de Kunst.
Blijvend actueel door de QR-codes in het boek die verbinden met deze site voor commentaar en met de site van het museum voor informatie!
Deze keer is de site actueler dan het boek, want Het Loo was bij publicatie nog gesloten. Een mooie aanvulling !

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.