Coba Ritsema in het Frans Hals Museum tot 1 maart 2026

22 september 2025

Onderzoek in eigen collectie leidt tot sprankelende tentoonstelling
Coba Ritsema 1876-1961, was bij veel dingen de eerste. Ze hoorde bij de eerste meisjes die naar de Haarlemse HBS gingen, ze ging in 1893 als een van de vroegste vrouwelijke leerlingen van de beroemde Haarlemse School voor Bouwkunde, Versierende Kunsten en Kunstambachten, een praktische vakopleiding.  Ze was in 1893 niet een de eerste vrouwen op de Rijks Academie voor Beeldende Kunsten in Amsterdam, toentertijd de beste opleiding voor jonge beeldende kunstenaars. Maar pas in haar laatste jaar, 1896, werd het de vrouwen toegestaan ook naar naaktmodel te werken om de anatomie van het menselijk lichaam in de vingers te krijgen. Tot die tijd waren de heren leraren bang dat de jonge vrouwen door deze lessen zedeloze ideeën zouden kunnen krijgen en dus mochten alleen (jonge) mannen naar naakt werken.

Desalniettemin werd Coba Ritsema beroemd om haar portretten van (geklede) jonge vrouwen, vaak op de rug gezien, al of niet in de wat lossere omgeving van een slaapkamer. Dit was natuurlijk een geliefd onderwerp bij  Franse Impressionisten als  Degas, Renoir en Lautrec. Maar deze kunstenaars waren niet haar belangrijkste inspiratiebronnen. Ze keek eerder naar het werk van de oudere Édouard Manet (1832-1883), die aan de wieg van het Impressionisme stond. En ze was, zoals voor velen op het einde van de 19^e eeuw, in de ban van Frans Hals. De vaak lege ruimtes waar Manet zijn figuren neerzet, zie je terug bij Ritsema, net als Hals’ losse manier van werken. De schutters- en regentenstukken van Hals werden in die tijd in het Haarlemse stadhuis tentoongesteld. Kunstenaars uit de hele wereld kwamen naar het werk kijken. Zij hoefde er slechts de Grote Markt voor over te steken. En na de opening van het huidige Frans Hals Museum aan het Groot Heiligland in 1913, was ook dat niet ver lopen.
Hoewel Ritsema al in 1899, na de afbraak van haar Haarlemse atelier, een atelier in Amsterdam had, waar ze  met de trein naar toe reisde, ging ze er pas in 1937 wonen. Tot die tijd bleef ze Haarlemse.

Natuurlijk denk je bij Ritsema doordat ze vooral portretten en stillevens maakte in een losse manier van schilderen aan haar tijdgenoot Verwey ( 1900-1995). Maar waar Verwey’s werk heeft bijna de vluchtigheid van een aquarel, ook zijn schilderijen, terwijl de kunst van Coba Ritsema juist iets standvastigs heeft. Ondanks alle spontaniteit zit er een gedegen constructie onder waardoor een andere sfeer ontstaat.

Stilleven met roze parasol, 1918, collectie Frans Hals Museum.

Het Frans Hals Museum ontdekte op een veiling tijdens de voorbereidingen van de huidige tentoonstelling Coba Ritsema; oog voor kleur nog tot 1 maart 2026 een schilderij met een van haar favoriete modellen Helena Hendrika van Bueren, oftewel Leentje.  Een meisje dat wat in een stoel hangt, haar voeten lijken niet eens  de grond te raken. Ze kijkt ondeugend vanonder haar platte hoedje met klein rood accent rechts onder. Het werk was niet in een goede staat en werd gerestaureerd in het museum. Met deze laatste aankoop heeft het museum vier werken van Ritsema in de collectie door die aan te vullen met bruiklenen van verschillende musea ontstond een verrassende tentoonstelling.

Zittend meisje, ca. 1899-1910, collectie Frans Hals Museum

Detail, Zittend meisje, ca. 1899-1910, collectie Frans Hals Museum.

Tijdens haar leven was Ritsema beroemd in binnen- en buitenland. Ze had een grote klantenkring, en won prijzen. Ze verkocht zo goed dat ze kon leven van haar werk. Ze overleed in 1961 en was toen al naar de rand van de Nederlandse kunstwereld geschoven. In het kader van de rehabilitatie van vrouwelijke kunstenaars, blijken haar schilderijen een mooie vondst. De aanleiding voor het onderzoek naar haar werk was haar 150^ste geboortedag in 2026, Coba Ritsema was vergeten, maar is gelukkig herontdekt.

We waren bij de persconferentie en maakten volgende introductie:

PRAKTISCHE INFORMATIE:
Coba Ritsema. Oog voor kleur is tot en met 1 maart 2026 te zien in het Frans Hals Museum op de locatie aan het Groot Heiligland, in Haarlem.
OPENINGSTIJDEN: Dinsdag t/m zondag geopend van 11.00 tot 17.00 uur
Kijk altijd voor je bezoek op de website van het museum.

Bij uitgeverij Waanders verscheen het boek Coba Ritsema, Oog voor kleur, met een uitgebreid portret van Ritsema’s leven en kunstenaarspraktijk en haar positie binnen de kunstwereld rond 1900. De publicatie bundelt het onderzoek dat aan de tentoonstelling voorafging en is het eerste boek van formaat waarin Ritsema als individu centraal staat. € 24,95

Dit stuk wordt later opgenomen in het hoofdverhaal over de collectie van het Frans Hals Museum.

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.