Leeuwarden, Fries Museum

Friesland, Leeuwarden

Prachtig gebouw, lokale geschiedenis en traditie
Wat verwacht je van een provinciaal museum? Wat moet het je laten zien en kan ik door de collectieopstelling verrast worden? In Leeuwarden is de eerste verrassing het open gebouw van Hubert-Jan Henket uit 2013 dat uitnodigt verder te gaan, te onderzoeken. Het licht valt makkelijk en ver in de entreehal met een eethuis en een winkel waar je geen kaartje voor hoeft te kopen.

Hoewel de oorspronkelijk Groningse architect Abe Bonnema, bij zijn overlijden in 2001, dertien miljoen euro naliet voor een naar men aanneemt, een nieuw gebouw voor het Fries museum, duurde het tot 2013 voor het museum feestelijk kon worden geopend. Anderen meenden namelijk dat het doel eigenlijk een architectuur museum was; ergens onderweg veranderde dit in een nieuw gebouw voor het Fries Museum en viel de architectuur buiten de boot. Het is een fascinerend verhaal van rompslomp in Friesland met als inzet geld en invloed. Maar nu staat er een Fries Museum en wat is er van geworden?

Een prachtig gebouw dat vrijwel de hele korte kant van het Wilhelminaplein bepaalt door de grote luifel waaronder je zou kunnen schuilen, maar waardoor je ook makkelijk ongemerkt naar binnenloopt, op weg naar koffie en een goed cadeau. Door de glazen gevel en de grote vide is het licht in de voorhal optimaal. Het voelt ‘stads’.

Eethuis in de centrale hal, met achterin de winkel.

Trap naar eerste verdieping

De kaartjes controle vindt pas boven aan de eerste trap plaats; een vriendelijke dame vangt ons op voor eventuele hulp bij het tourniquet en de scanner, maar eigenlijk is alles wel duidelijk. De pictogrammen zijn ook voor Niet-Friezen helder. Het wijst zich vanzelf, beide, huskes (toiletten) en garderobe, zitten vlak bij elkaar.

Route pictogrammen

Tadema in Frysk Ferhaal
Welke vaste collecties zie je in het Fries Museum? Je kunt in de centrale zaal op de tweede verdieping naar het Ferhaal Fan Fryslân gaan. Wie binnenkomt, ziet meteen een klein werk van de internationaal bekende Friese schilder Lawrence Alma-Tadema (1836-1912). Dit is meteen Friesland in een notendop: vermaard in het buitenland en tot voor kort vergeten in het thuisland. Tadema is de zoon van een notaris uit Bolsward. Hij werd  geboren in Dronrijp als Lourens. Zijn vader overleed toen hij vier was. Zijn moeder voedde de kinderen alleen op er was nog een zuster en drie oudere halfbroers uit het eerste huwelijk van zijn vader. Nadat iedereen vreesde dat Lourens op zn vijftiende aan de tering zou overlijden, vond zijn moeder het goed dat hij ging tekenen en schilderen. In het volgende jaar ging hij naar de Antwerpse Akademie. Het was toen gebruikelijker dan tegenwoordig om zo vroeg aan je opleiding te beginnen. De Haagse Maris broers gingen ook al zo jong naar Antwerpen.
Tadema bleef in België en werd daar een succesvol schilder. Hij was zakelijk slim: hij koppelde de achternaam van zijn peetoom, naar wie hij vernoemd was, Lourens Alma, aan zijn eigen naam om in een kast vol catalogi eerder gevonden te worden! Later veranderde Lourens in Londen in Lawrence. Hij wordt misschien wel het beste getypeerd door zijn bekendste uitspraak: ‘Zolang ik schilder, ben ik kunstenaar, als het af is, ben ik zakenman’. Terecht vinden wel meer kunstenaars dit ook, maar er zijn er niet veel die het zo onverbloemd zeggen.

Amo te ama me, Lawrence Alma-Tadema, 1881

Alma Tadema’s schilderijen lijken wel foto’s van historische gebeurtenissen. Veel pathos en naar het schijnt toentertijd nauwkeurige historische kennis over gebouwen, meubels en omgeving. Het verbaast dan ook niet dat zijn werk het visuele voorbeeld werd voor grote Amerikaanse filmstudio’s zowel uit de twintiger jaren, als ook nog na de Tweede Wereldoorlog. Tadema’s werk schijnt, meldt Wikipedia, zelfs voor de spektakelfilm Gladiator een inspiratie te zijn geweest. Het Fries Museum maakte in de herfst van 2016 een succesvolle overzichtstentoonstelling, misschien wordt er dan meer bekend. Het museum heeft in Nederland de grootste Alma Tadema collectie, het is vooral werk op papier, blijkt uit de website. In de vaste collectie zijn bij ons eerste bezoek in 2016 drie schilderijen opgenomen:

Interieur van de San Clemente te Rome, Lawrence Alma Tadema, 1863

Tadema maakte het schilderij als een herinnering aan zijn huwelijksreis met Pauline Gressin Dumoulin in 1863 naar Italië. Zij overleed zes jaar later.

Entrance of the Theatre, Lawrence Alma Tadema,1866

Entrance of the Theatre is de grootste/ duurste aankoop ooit van het Fries Museum. Het is een overgangswerk: het eerste schilderij waarin hij een Romeins tafereel maakt. De grote gouden lijst heeft Tadema ook zelf gemaakt. Alma-Tadema dankte zijn roem aan zijn dit soort historische schilderijen met voorstellingen uit de Egyptische en vooral de Romeinse tijd.
Maar uit de collectie op internet blijkt dat Alma-Tadema niet alleen belangstelling had voor exotische onderwerpen. In 1872 schilderde hij een schilderijtje met een opmerkelijk perspectief: Gezicht vanuit raam op tuinen en gevels van huizen. Het heeft een vreemd hoog formaat waarin, zo schat ik, een kwart witte lakens zijn die op een waslijn worden gehangen. De achterliggende tuinen en gevels zien er nogal abstract uit door het hoge standpunt waaruit word geschilderd. Dit werk zal hopelijk wel op de overzichtstentoonstelling zijn te zien.

Tot hier het verhaal over Lawrence Alma Tadema dit alles naar aanleiding van het eerste schilderij waarmee de vaste collectieopstelling van het Ferhaal Fan Fryslân begint: Tadema’s Amo te ama me, uit 1881. Daarna lokt de lokale geschiedenis in een vermakelijk doolhof.

Vroeger en nu
In het Ferhaal Fan Fryslân kun je ronddwalen Op allerlei manieren wordt informatie aangeboden. Hier en daar hangen schilderijen van bestuurders; er wordt zoals ik verwachtte, op de band van de Friese Oranjes met ons koningshuis gewezen. De meeste aandacht krijgen voorwerpen uit de geschiedenis en het dagelijks bestaan. Er ligt bijvoorbeeld het enorme zwaard van Grutte Pier, een vrijheidsheld uit de 15^e begin 16^e eeuw die een harde strijd voor de Friese onafhankelijkheid voerde.

Zwaard van Grutte Pier, 15e eeuw

Aan de muur hangen etsen met stadsgezichten, er draaien kleine filmpjes over het Friese leven van vroeger en er is een hoge vitrine vol gouden hoofdversierselen / oorijzers.  Vlakbij  staan poppen onder meer in Hindelooper klederdracht. Wie de dame met de bloemenjas goed bekijkt, valt misschien op dat dit een motief is dat je tegenwoordig ziet op Indiase sjaals. India in Hindeloopen? Vroeger dreven de Hindeloopers handel met India en zo kwam hun katoen naar het stadje aan de Zuiderzee. Daar werd het in de traditionele kleding gebruikt. In het Zeeuws Museum zagen we ook in de kleding Indiase motieven. Daar was het de VOC en niet de Hanze die het katoen mee naar huis nam. Zie ook het filmpje over de mode in het Zeeuws Museum op onze site.

Hindelooper dracht

Een kast vol oorijzers
Er is een prachtige merklap: het bewijs dat een meisje heel netjes haar linnengoed kon versieren en herstellen.

Merklap van Klaaske Pytters uit 1754

Wie vroeger zeilde, had misschien het geluk in een “Zestienkwadraat” te komen. Hier staat nog een model. Het is een mooi, en snel houten scheepje dat, zo leer ik hier, door Hendrik Bulthuis, een kapper uit Bergum is ontworpen. Er zit 16 kwadraat meter zeil -grootzeil en fok samen- op. Vandaar de naam. (Er worden nog steeds met houten 16 kwadraat zeilwedstrijden gehouden. De nieuwe polyester schepen zijn uitgesloten.)

Model van een BM uit 1927, de 16 kwadraat werd in 1931 ontworpen.

Het een verrijking is te leren dat de Fries ook eeuwenlang aan bloedwraak deed: bij een doodslag mocht de dader, of een familielid van de dader worden gedood. Het schijnt dat daarvoor een speciaal wapen was gemaakt: de “Nier- of klotendolk”.

Nier- of klotendolk, 1200-1500

(Die is wel aanzienlijk kleiner dan het zwaard van Grutte Pier, dit even ter verduidelijking omdat zoiets zo moeilijk op een website is te zien.) Het Ferhaal Fan Fryslân wordt zó breed verteld dat er geen helder beeld van de provincie ontstaat. Je loopt toevallig van het een naar het ander. Dat heeft voordelen, maar ik zou graag wat meer sturing hebben gekregen in dit “caleidoscopisch beeld van Friesland,” zoals het museum de presentatie noemt. Hoofd- en bijzaken kunnen wellicht toevallig zijn gekozen, maar ik kan ze ook niet goed ontdekken, onderscheiden.

Friese kunst
Zo is het jammer dat het werk van Friese schilders alleen maar in het Ferhaal Fan Fryslân hangt, terwijl er nergens in het museum een zaal, desnoods zaaltje, is waar hun kunst wordt getoond. In de opstelling hangt hier en daar hangt een enkel schilderij van bekende Friese kunstenaars, denk aan Jan Mankes, of Tjeerd Bottema. Iets meer beeldende kunst, bijvoorbeekld het werk van de Friese schilder bij uitstek Gerrit Benner, had een breder idee gegeven hoe Friese kunstenaars naar het eigen land kijken. Benner en de jongere schilders die eveneens met dat specifieke Friese expressionisme werken, hangen nu louter tussen de folkore en de geschiedenis. Daar horen ze OOK, maar als het belang van de Dijk in 3 ruimtes wordt uitgelegd en Hindelopen 3 zalen heeft, dan is een wat ruimer overzicht van het werk van Friese schilders heel terecht, te meer daar het in de collectie zit.

Een aparte vaste collectiepresentatie is het Fries Verzetsmuseum. Daar wordt het grote verhaal van de oorlog in Friesland verteld. Het verzet hoort daarbij, misschien zelfs meer in deze provincie dan elders. Alleen al in Friesland zijn 290 mannen en 1 vrouw uit het verzet omgekomen. Zij worden in een mooi sober monument geëerd met hun naam, foto en jaartallen.

Monument von het Fries Verzet, Annemieke Fictoor en Rein Feenstra, 1995 aangepast in 2013 bij de verplaatsing naar het Fries Museum

Overval gevangenis Leeuwarden, 1944
Waarschijnlijk is de overval in december 1944 van de Leeuwarder gevangenis de beroemdste gebeurtenis. Het verzet wist zonder een schot te lossen vijftig van hun mensen te bevrijden. In een zwarte kleine zaal staat het geraamte van een cel. Aan de muren wordt informatie gegeven over deze daad. Er draaien scenes uit de gelijknamige film uit 1962. (De acteur Rob de Vries, de vader van Edwin de Vries, speelt een van de KP’ers. Tijdens de oorlog zat De Vries daadwerkelijk in het verzet.)

Voorwerpen en foto’s vertellen de verhalen van de oorlog: boeken met bonnen, een jurk van parachutestof, rijen identiteitskaarten, de motor van een geallieerde soldaat en foto’s van Joden die niet terugkeerden. Aan de opstelling worden steeds andere tijdelijke presentaties toegevoegd.

Boek met bonnen voor etenswaren en gebruiksgoederen

In een zij-zaal is extra aandacht voor het belang van de dijk in het Friese bestaan, of liever gezegd voor de eindeloze strijd tegen het water met terpen, dijken en inpoldering door de eeuwen heen. Strijd misschien is dat wel het kernbegrip in het Friese leven, strijd tegen de graven van gelre en later de Hollanders, altijd tegen het water en eigenlijk ook altijd tegen de armoede, zoals we lazen in Afke’s Tiental van Nynke van Hichtum.
In de volgende zaal zijn wisselende presentaties. Zo zagen we bij ons eerste bezoek een doorlopende reeks oude foto’s, gravures en ander beeldmateriaal over Friesland en haar verleden uit de Topografische Atlas. (Die bezit tienduizenden prenten, tekeningen en foto’s.) Een jaar later was er een presentatie die aansloot bij de Hindelooper kamer. Zo is er iedere keer wat anders te beleven.

PS
Wie vooruit denkt, bestelt bij de boekhandel reeds voor feestdagen en verjaardagen voor de leukste familieleden, de beste vrienden en de aardigste buren onze:
Gids naar Nederlandse musea, Op weg naar de kunst,
Auteurs: Micky Piller en Kristoffel Lieten; Uitgever: Waanders in de Kunst.
Blijvend actueel door de QR-codes in het boek die verbinden met deze site voor commentaar en met de site van het museum voor informatie!

#Kunst, #Kunstwerk #Dagjeuit #museumonline #museumathome #Eropuit #dagjeweg #Museumbezoek #Cultuuruitje #Kunstliefhebber #Tentoonstelling #opwegnaardekunst.nl #ownk #musea #art #dutchmuseumsathome #eigencollectie #expositie #kunstgeschiedenis #beeldendekunst #kunstgids #museum #art #tentoonstelling #museumbezoek #kunstkritiek #openbaarkunstbezit #vlog #blogpost #gids #museumthuisopdebank  #Friesekunst #Gerritbenner #Saskia #Hindelooperklederdracht #gruttepier

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.